Harita Okuma Bilgisi

Haritanın Tanımı

Dünyanın tamamının ya da bir kısmının kuşbakışı (tepeden) görümünün belirli bir oranda küçülterek(ölçek) kâğıda aktarılmasına denir.

Harita yeryüzü şekillerini, yerleşim yerlerini, yollarını iki merkez arasındaki mesafe, bitki örtüsü hakkında bilgi verir.

Harita Ölçeği

Gerçek uzunluk ya da alanların haritaya geçirilirken yapılan küçültme oranına ölçek denir. Bir haritanın çizimi yapılırken mutlaka ölçek kullanılmalıdır. Çünkü çizimi yapacağınız bölge büyüklükte bir kâğıt kullanamayacağınıza göre onu belli bir oranla küçültmemiz gerekir.

İki türlü Ölçek vardır;

1. Kesik Ölçek

Rakamlarla ifade edilen ölçek türüdür. Bayağı kesir halinde yazılan ölçeklerdir.1/300.000 gibi kesir ölçekte pay daima 1`dir. Pay ve Payda da birim cm dir. Paydadaki rakam küçültme oranını vermektedir. Yukarıda örnek verdiğimiz ölçek yani 1/300.000 ölçeğin 1 pay kısmı 300.000 ise yapda kısmını oluşturur.Yani (300.000) alanın ne kadar küçültüldüğünü ifade eder.

Kesirli ölçeğin şu şekilde formüle gösterebiliriz.

Ölçek=Harita üzerindeki uzunluk (H.U)

Arazi üzerindeki uzunluk (G.U)

Bu formülün sözel ifade şekli ise harita üzerindeki uzunluğun, gerçek uzunluğa oranı demektir.

2. Çizik Ölçek

Küçültme oranı bir çizgi üzerinde gösterilebilir. Harita üzerindeki uzunluğun gerçekte neyi ifade ettiğini gösterir.

20 0 20 40 60 80 100

|____|____|___|____|___|____| km

1cm 1cm 1cm 1cm 1cm 1cm

Yukarıdaki çizik ölçekte iki çizgi arası 1 cm olarak ölçülmüş. Bu harita uzunluğunu ifade eder. 1 cm üzerinde yer alan 20 km ise gerçek uzunluğu ifade eder. Bu sözel ifadesi harita üzerindeki 1cm`lik bir yer gerçekte 20 km`yi gösterir.

Ölçeklerden yararlanarak 2 şehir arası 2 ülke arası veya gideceğimiz 2 merkez arasındaki gerçek uzunluk hesaplanabilir. Çok basit bir formülümüz var.

Gerçek Uzaklık=Ölçeğin paydası x harita uzaklığı

Soru:_1____ Ölçekli bir haritanın A şehri ile B şehri arası 5cm olarak ölçülmüştür. Bu 2 şehrin arası gerçekte kaç km`dir. 400.000

Çözüm: Bu tip sorularda ilk yapacağımız işlem ölçeğin paydası cm cinsinden olduğu için bunu km` ye çevirmek cm`yi km`ye çevirmek için 5 sıfır silinir. O halde yukarıdaki soruyu yapalım.

G.U=H.U x Ölçek paydası =G.U=5 x 4 =20 km

Harita Çeşitleri

1. Ölçeklerine Göre Haritalar

a. Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçeğin paydası 200.000`e kadar olan haritalardır. Ayrıntı çoktur. Plan ve Coğrafya haritaları büyük ölçek çizilir.

b. Orta Ölçekli Haritalar:1/200.000 ile 1/500.000 arasında değişir. Ayrıntı azalmıştır.

c. Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/500.000 den daha küçük olan haritalardır. Yani payda 500.000 ` den daha büyük olan ölçeklere denir. Ayrıntı iyice azalmıştır. Duvar ve atlas haritaları buna örnektir.

Yani burada dikkati çeken şudur ölçeğin paydası küçük sayılardan oluşuyorsa ölçek büyük, ölçeğin paydası büyük oluşursa ölçek ölçek küçük ölçektir.Paydadaki sayı küçüldükçe ölçek büyür,paydadaki sayı büyüdükçe ölçek küçülür.

Büyük Ölçekli Haritaların Özellikleri

- Ayrıntı çoktur

- Küçültme oranı azdır

- Ölçek paydası küçüktür

- Gösterilen gerçek alan azdır

Küçük Ölçekli Haritaların Özellikleri

- Ayrıntı azdır

- Küçültme oranı fazladır

- Ölçek paydası büyüktür

- Gösterilen gerçek alan fazladır.

Büyük ölçekli haritalar ile küçük ölçekli haritaları birbirinden ayıran en önemli fark ayrıntıyı gösterme güçleri birbirinden farklı olmasıdır.

2. Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar

a. Fiziki Haritalar: Yer şekillerini gösteren haritalardır

b. Siyasi Haritalar: İdari bölünüş ve sınırları gösteren haritalardır

c. Beşeri Ve Ekonomik Haritalar: Nüfus ve ekonomik olayları gösteren haritalardır

d. Özel Amaçlı Haritalar: Jeoloji haritası, turizm haritası, karayolu haritası

3. Tiplerine Göre Haritalar: Haritanın yapılış tekniğine göre sınıflandırılmasıdır.

a. İzohips(eş yükselti eğrileri) Yöntemi

b. Renklendirme Yöntemi

c. Tarama Yöntemi

d. Gölgelendirme Yöntemi

e. Kabartma Yöntemi

Bu Yöntemlerden en çok kullanılan 2 yöntem olan eş yükselti eğrileri yöntemi ve renklendirme yöntemi hakkında biraz açıklama yapmakta fayda vardır.

Renklendirme Yöntemi

--- Denizler, göller, akarsular --->Mavi renkle

--- 0-500 metre arası --->Yeşil renkle

--- 500 m - 1000 m arası --->Açık sarı renkle

--- 1000 - 2000 arası --->Açık kahverengi renkle

--- 2000 ve üzeri --->Koyu kahverengi renkle gösterilir.

Eşyükselti Eğrileri (İzohips) Yöntemi

Bu yöntemde yer şekilleri çizgilerle gösterilir. Bu çizgiler deniz seviyesine göre eşit yükseklikte olan noktaların birleştirilmesiyle oluşur.

Özellikleri:

a. İç içe kapalı eğrilerdir.

b. Bu çizgiler kuşbakışı olarak çizilir

c. Birbirlerini kesmezler

d. Bu çizgiler içindeki nokta zirveyi yani doruğu gösterir.

e. Deniz ve okyanusların seviyesi 0 metredir.

f. Bu çizgiler eşit yükseklik aralıklarla çizilir.

Yön Saptama Yöntemleri

Yönler, ana yönler ve ara yönler diye 2 ye ayrılır. Aradığımız yön yer tam olarak ana yönün gösterdiği yerde olmayabilir. O zaman 2 ana yönün arasındaki açıyı 2 ye bölerek ara yönleri buluruz. Ara ve ara yönler yardımıyla aradığımız yerin tam yönünü saptarız. Ana yönler kuzey, güney, doğu, batıdır. Ara yönler ise kuzeydoğu, kuzeybatı, güneydoğu, güneybatıdır.

1. Kutup yıldızı ile Yön Bulma:

Kutup yıldızı kuzey kutup noktasına çok yakın bir yerdedir. Geceleyin yıldızlar ve gezegenler hareket halindeyken kutup yıldızı sabit kalır. Kutup yıldızı bularak onun kuzeyi gösterdiğini bilerek, yönümüzü bulabiliriz. Kutup yıldızını bulabilmek için bazı yıldız gruplarını bilmek gerekir. (Bu anlatılanlar Kuzey Yarım Küre için geçerlidir.)

2. Pusula İle Yön Bulma:

Pusula yatay tutulmalı ve pusulanın N yazılı ve kırmızı renkli ucu manyetik kuzeyi gösterecektir.

3. Güneş İle Yön Bulma: Parlak güneşli bir günde bir sopa ve gölgesi yardımıyla yön tayini yapılabilir.

4. Saat Yardımıyla Yön Bulma:

Güneşli bir günde bileğimizdeki saat yardımıyla yön tayin edebiliriz. Saatin akrebi güneşe döndürülür saatin 12 rakamı ile döndürülür. Saatin 12 rakamı ile akrebin oluşturduğu açının açıortayı güney -kuzey hattıdır.

Araziden Yararlanarak Haritayı Yönüne Koymak

Harita ve arazide bulunan belirgin yol, demir yolu, çit, enerji nakli hattı gibi düz veya sırt hattı, ırmak dere gibi uzayıp giden arazi arızalarına haritadaki şekiller paralel kılınırsa harita yönüne konulup olur.